‘Maxay aqoonta aqoonyahanka Soomaaliyeed wax uga beddeli la’dahay xaaladda dalka?’Hordhac
Haddaan waxyaabaha kaloo dhan meel iska dhigno, habdhaqankaada shakhsiyeed ee tusaya ku toosnaanta ama ku toosnaan la’aanta mabaadi’da saxda ah ee aqoonta diimeed ee aad soo bartay; iyo ama habdhaqankaada howlgal-shaqo ee tusaya awoodda aad u leedahay inaad adeegsan karto iyo inaadan adeegsan karin aqoonta xirfadeed ee aad soo baratay, waxay halbeeg ama miisaan u yihiin baan dhihi karnaa xaqiiqada waxtarka heerkaada aqooneed. Haddaan si kale u iraahdo, natiijada ka dhalata waxbarashada aqooneed waxay dibadda usoo saartaa sawirka runta ah ee nooca aqoonta aqoonyahanka. Haddaba, si aynu isula jaanqaadno bal aan mid-mid isu dultaago qasadka aan ka leeyahay maqaalka.Qeexid
Guud ahaan aqoontu (cilmigu) waa laba nooc: i) aqoonta shariciga ee lagu soo koobo barashada ‘kitaabka iyo sunnaha’; ii) iyo aqoonta maaddiga sida aqoonta caafimaadka, injineeriyada, dhaqaalaha, maamulka, farsamada iwm. Waloow sida caadadu ku dureersatay ‘aqoon’ marka layiraahdo loola jeedo ‘barashada cilmiga maadiga’, haddana aqoonta ama cilmiga runta ah waa ‘aqoonta sharciga’ (qaala tacaalaa waqaala rasuuluhu) ee ku baraysa ujeeddada ka dambeysa abuuristaada iyo jidka aad u mareyso halka aad ku dambeyn doonto – Janno ama Naar. Wixii kasoo hara aqoonta sharciga, waa ‘aqoon-xirfadeed’ lagu barto qaabka shaqo ee mihnado kala duduwan iyo sida ugu wanaagsan ee aad u maareyn lahayd noloshaada. Sidaasoo ay tahay, haddana aqoonta sharciga iyo aqoonta maaddiga waa laba aan kala maarmin oo is kaabaya.
Sidaa oo kale, aqoonyanku isagana waa laba nooc: i) aqoonyahan (caalim) wax soo bartay; ii) iyo aqoonyahan (caalim) wax soo bartay haddana fahamsan wuxuu soo bartay. Barashada (tacalum) iyo fahamka (tafaquh) waa laba heer aqooneed kala sareeya. Haddaba, sidee baynu ku kala garan karnaa labadaa heer aqooneed: waa aqoonyahanka wax soo bartay iyo aqoonyahanka wax soo bartay haddana fahmay xaqiiqada iyo ujeeddada dhabta ah ee wuxuu soo bartay?Miisaanka Aqoonta Sharciga
Miisaanka aan saareyno shakhsiga bartay aqoonta sharciga ah (kitaabka iyo sunnaha) waa hadba sida uu qofkaasi ugu dhaqmo uguna toosan yahay aqoonta sharciga ahee uu soo bartay asagoo raacaya hadyigii Rasuulka (SCW) fahamkii saxaabada, taabiciyiintii iyo ijmaaca culimada Islaamka. Waxbarashada diimeed ee aqoonyahanka ama caalimka waxaa caddeeya ‘shahaaddada uu sito’, kutubta uu qoro/akhriyo, muxaadarooyinka uu jeediyo; wax fahmidse waxaa caddeeya hab-dhaqanka diimeed ee laxiriira ku toosnaanta ama ku toosnaan la’aanta manhajka saxda ah. Haddaan aragno caalim, sheekh, aqoonyahan jaamacado sasare uga soo baxay barashada diinta hayeeshee dhaqankiisu aanu ku toosneyn mabaadi’da saxda ah ee aqoontii uu soo bartay dhihi meyno wax masoo baran – dhihi meyno wax mayaqaano – ee waxaan dhahaynaa ‘muu fahmin xaqiiqada qasadka’ aqoonta uu soo bartay.
Sidaa darteed, hab-dhaqanka diimeed ee tusaya ku toosnanta ama ku toosnaan la’aanta mabaadi’da aqoontii uu soo bartay ayaa miisaan u ah hadba magaca aan siineyno. Dhaqankaas iyo ku toosnaantaa waxaa laga dheehan karaa wuxuu si ikhtiyaariyan ah ‘aqoonyahanku isagoo aaminsan fal ahaan u sameeyo’, ‘wuxuu ku hadlo oo dadka faro ama ka reebo isagoo aaminsan’, ‘wuxuu qoroo uu faafiyo isagoo aaminsan’ oo dhammantood ka tarjumaysa halka ay dhacdo heerka aqooneed ee aqoonyahanka: barasho keliya ama barasho iyo faham saxa oo wada socda.Miisaanka Aqoonta Maadiga
Sida aqoonyahankii hore oo kale, aqoonyahanka bartay aqoonta maaddiga isna wuxuu noqon karaa laba midkood: i) aqoonyahan keliya wax soo bartay; ii) iyo aqoonyahan wax soo bartay isla markaana fahamsan xaqiiqda wuxuu soo bartay. Miisaanka aan saareyno aqoonyahanka bartay aqoonta ‘maaddiga’ waa hadba sida aqoonyahanku awood ugu leeyahay inuu aqoontii uu soo bartay ugu beddeli karo howl ama waxqabad faa’iido leh. Micnuhu waxa weeye, isagoo adeegsanaya aqoontiisa gaarka ah waa inuu xallin karo mushkilad ama cillad markaa jirta; ama isagoo isticmaalaya aqoontiisaas soo kordhin karo horumar cusub. Middaa weeye qasadka ugu dambeeya ee aqoonta maadiga loo barto, ka sokow inaad mihnad ahaan ugu shaqeysato.
Haddaan aragno aqoonyahan haysta shahaaddooyin sarsare laakiin aan u adeegsan karin aqoontiisa howl ahaan si looga faa’ideysto aqoontiisaas waxaan leenahay waa aqoonyahan wax soo bartay oo wax yaqaana laakiin aan fahmin ama ka daadegin xaqiiqada danta laga lahaa barashada aqoonta uu xambaarsan yahay ka aqoon ahaan. Aqoonyahanka noocan ah waa aqoonyahan xambaarsan aqoon ‘ikhtiyaarkii’ laga qaaday, wuxuuna noqon karaa saddex nooc midkood:
1. Aqoonyahan xambaarsan aqoon ikhtiyaarka looga qaaday qaabka waxbarasho ee markeedii horeba aqoonta loogu soo gudbiyey. Sidaad wada garanaysaan, manhaj walboo waxbarasho wuxuu leeyahay ‘ahdaaf iyo ujeeddooyin cayiman’ oo ku salaysan natiijada nooca aqoonyahan ee ladoonayo inuu soo saaro manhajkaas waxbarasho. Mar haddii looga yimaado dhinaca manhajka iyo qaab waxbarasho qaldan, aqoonyahanku wuxuu lamid noqdaa sidii ‘roobat mishiin’ lagu soo shubay inuu qaab sidaa iyo sidaa ah u fekero, qaab sidaa iyo sidaa ah u dhaqmo, mabaadi’da noocaas ah uu faafiyo. Waa dhibanne aan is ogeyn!
2. Aqoonyahanka labaad ee xambaarsan aqoonta ikhtiyaarkii laga qaaday waa aqoonyahan ay gudbinta adeegsiga waxtarnimada aqoontiisu ay ku hor gudban tahay caqabado xaalad siyaasadeed oo markaa jirta. Waa xaalad aanu aqoonyahanku si muuqata ama si qarsoonba ugu madaxbanaaneyn in sidii loogu talagalay ugu adeegsado aqoontiisa gaarka ah. Wuu ogyahay inaanu ka run sheegeynin adeegsiga iyo xaqiiqda dhabta ah ee aqoontiisa laakiin wuxuu doorbidayaa inuu mujaamalayntaas isaga dhex jiro si uu u ilaashado dano shakhsiyeed oo isaga u gaara, ama uu uga badbaado khatar markaa jirta oo uu u arko inay galaafan karto hadduu isku Midkani waa dhibanne is og.
3. Aqoonyahanka saddaxaad waa aqoonyahan xambaarsan aqoon qaab wax-akhrin keliya wax kusoo bartay oo tababar adeegsi aqooneed iyo waaya’aragnimo ku shaqeyn aqooneed midna aan la soconin. Waa sidii shimbir hal baal ku duul is tiri. Sidaa darteed, waa aqoonyahan u baahan in howl ahaan loogu tababaro aqoonta uu soo bartay (akhristay). Midkani waa ‘arday’ ee haloo dhammeystiro si ay aqoontiisa waxtar u noqoto mustaqbalkana looga faa’ideysto.Miisaanka Casriga ee Aqoonyahanka
Haddaynu wax ku miisaano caadada suuqa taala iyo nooca dadka aynu u naqaano aqoonyahan waa shakhsi leh sifooyinka soo socda:
1. Inuu maqaallo af-Ingiriisiya/Soomaali ku qoro Mareegaha Internetka/FB/Twitter.
2. Inuu wareysiyo siiyo idaacadaha maxalliga ama kuwa caalamiga ah.
3. Inuu ka qaybgalo doodaha siyaasadeed ee ka baxa telefishanada dalka iyo dibadda.
4. Inuu haysto dhalashada dalal shisheeye ama uu wax kusoo bartay.
Sifooyinkaan waa sifooyin loo baahan yahay waana naashnaashka aqoonta ee marna ma noqon karaan kuwa inta iyagaas oo keliya lagu gaabsado sidaa uga tarjumi karaya gaaridda qasadkii weynaa ee laga lahaa barashada iyo ka faa’ideysiga aqoonta.Gunaanad
Aqoontu si ay u waxtar ugu noqoto aqoonyahanka, dadka, dalka, diinta iyo insaaniyada guud, waxaan u shardinay inay kulansato ‘barasho’ iyo ‘faham’ sax ah. Macnuhu waxa weeye, aqoonta aad baratay hayeeshee aadan ku dhaqankeeda ku toosneyn mabda’iyan ama aadan howl-xirfad shaqo ahaan u adeegsan karin – si aad horumar ugu keento – waa aqoon magac ahaan u jirta laakiin tayo ahaan daba go’an. Aqoon yaroo tayo iyo waxtar leh ayaa ka wanaagsan aqoon badanoo aan tayo iyo waxtar lahayn. Si ay waxtar u noqotana waxaan niri waa inay ka fayowdahay dhammaan cilladaha aan halka sare ku soo xusnay iyo weliba kuwa kaloo ka faaleyntooda aan qoraalka noo saamaxaynin.
Cilmigu waa ammaannee, haddaan curfiga laga qaldeen, haddaanu ikhtiyaar li’i noqdeen, haddaan ciil iyo way la badeen, haddaan ookiyaale cagaaran loo gesheen, waxuunbuu caymin lahaayoo, curdun iyo cayriin kolay ku tahay, caysh bisil laga guran lahaa, dalkoo wada camiran iyo ciid u joog noqon lahayn. Allow yaa casriga ii beddela, allow yaa aqoonta ii kamila, allow yaa cududeyda i tusa, aqoon aan cirib lahayn iyo alloow caaqiba xumo haygu dilin.
Isaak Hassanow
Melbourne, Australiaunishef@live.com
Kala Soco Warar Sugan: Ishabaydhaba.comEmail: Ishabaydhaba@hotmail.com
Weblinks:
Web link Exchange
Websites Friends
SONNA http://sonna.net
HALGANKA http://halganka.net
SOMALI-NEWS http://somali-news.com
GAMESINDEX http://gamesindex.co.uk
BINH http://binh.biz
SOMALIINDEX http://somaliindex.co.uk
Qurandownload http://qurandownload.org
AZVOX http://azvox.net
AZVOX http://azvox.com
Webdesigncompany24 http://Webdesigncompany24.com
Webdesign36 http://Webdesign36.com
Webdesiger-nin http://webdesigner-in.co.ukhttp://binh.bizhttp://clouda.co.ukhttp://cmscasts.comhttp://coloindex.nethttp://drupaltraining.bizhttp://games-trailers.co.ukhttp://gamesindex.co.ukhttp://halganka.comhttp://holiday-to.euhttp://holidays-to.comhttp://homesgb.co.ukhttp://internfinder.co.ukhttp://jobslog.co.ukhttp://newsindex.co.ukhttp://quraan.euhttp://qurandownload.orghttp://resor.co.ukhttp://serverburst.co.ukhttp://serverburst.nethttp://shopislam.orghttp://somali-music.nethttp://somali-news.comhttp://somaliindex.co.ukhttp://somaliindex.comhttp://somaliindex.nethttp://somaliindex.co.uk
